Abstract
Prezentowany tekst o Józefie Śmiechu, żołnierzu Wojska Polskiego i uczestniku konspiracji niepodległościowej lat drugiej wojny światowej (1939–1945) w szeregach Armii Krajowej i Delegatury Sił Zbrojnych po tak zwanym „wyzwoleniu”, gdy ziemie państwa polskiego zajął nowy okupant Związek Sowiecki, przedstawia losy polskiego oficera nieludzko doświadczonego przez reżim komunistyczny w Polsce, który po opuszczeniu więzienia w 1956 r. podjął współpracę ze służbami specjalnymi Polski Ludowej i swoja haniebną działalność kontynuował niemalże do śmierci w 1982 roku.
Józef Śmiech pseudonim „Ciąg”, „Rzymianin”, „Zwierzyniecki” urodził się w Kajetanówce na Zamojszczyźnie (województwo lubelskie) i po ukończeniu Korpusu Kadetów we Lwowie poświęcił się zawodowej służbie wojskowej i brał udział w wojnie niemiecko-polskiej 1939 r., a następnie w konspiracji niepodległościowej lat II wojny światowej w szeregach Armii Krajowej, gdzie wyróżnił się w walkach przeciwko Niemcom i ukraińskim nacjonalistom spod znaku Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA). Dowodził kompanią partyzancką pod pseudonimem „Ciąg” w stopniu podporucznika, a następnie awansowany w 1945 r. na kapitana.
Po lipcu 1944 r. i nowej okupacji ziem polskich przez Związek Sowiecki, Śmiech nie złożył broni i pozostał w konspiracji. Aresztowany w 1946 r. i po niezwykle ciężkim śledztwie skazany został na karę 15 lat więzienia. Po opuszczeniu więzienia, złamany podjął intensywną, bardzo szkodliwą współpracę z komunistyczną Służbą Bezpieczeństwa na terenie Bydgoszczy, Lublina, a następnie Zamościa, donosząc na swoich kolegów z konspiracji wojennej i powojennej.
References
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Bordzań T., Grupa płk. Zieleniewskiego. Powstania i działania bojowe we wrześniu 1939 roku, Biłgoraj 2004.
Caban I., Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, Lublin 1995.
Caban I., Mańkowski Z., Oddziały partyzanckie 9. pp. AK na Zamojszczyźnie, „Najnowsze Dzieje Polski” 1968, t. 12.
Caban I, Z. Mańkowski, Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939–1944, t. 1–2, Lublin 1971.
Chodakiewicz M.J., Narodowe Siły Zbrojne. „Ząb” przeciw dwu wrogom, Warszawa 1999.
Dudek J., Marian Gołębiewski (1911–1996). Żołnierz, opozycjonista, emigrant, Lublin 2016.
Dywersja w Zamojszczyźnie 1939–1944. Wydawnictwo materiałów do dziejów Zamojszczyzny 1939–1944, red. Z. Klukowski, t. IV, Lublin–Zamość 1947.
Działania Służby Bezpieczeństwa wobec organizacji „RUCH”, oprac. P. Byszewski, Warszawa 2008.
Faszcza D., Pokorny F., Działania Grupy „Kowel” we wrześniu 1939 roku w relacji ppłk. dypl. Franciszka Pokornego, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2011, nr 12.
Grygiel J., Związek Walki Zbrojnej Armia Krajowa w Obwodzie Zamojskim 1939–1944. Szkice, wspomnienia, dokumenty, Warszawa 1985.
W. Hryniewiecki, My z Zamojszczyzny, Warszawa 1988.
Iwaneczko D., „Przypadek czy przeznaczenie”. Karol Kazimierz Kostecki „Kostek” (1917–1998), Rzeszów 2013.
Jaroszyński W., Kłembukowski B., Tokarczuk E., Łuny nad Huczwą i Bugiem. Walki oddziałów AK i BCh w Obwodzie Hrubieszowskim w latach 1939–1944, Zamość 1992.
Jóźwiakowski J., Armia Krajowa na Zamojszczyźnie, t. 1–2, Lublin 2001.
Virtuti Militari 1919–1997. Wybór źródeł, wybór i opracowanie B. Polak, Koszalin 1999.
Klukowski Z., Dziennik z lat okupacji hitlerowskiej (1939–1944), Wstęp i redakcja Z. Mańkowski, Wydawnictwo materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939–1944, pod redakcją Zygmunta Klukowskiego, t. V, Lublin 1958.
Księga Pamięci Kadetów II Rzeczypospolitej, zespół aut. J. Wodzyński et al., Warszawa 2001.
Łukomski G., Polak B, Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863–1864, 1914–1945, Koszalin 1997.
Markiewicz J., Partyzancki kraj, Lublin 1980.
Motyka G., Ukraińska partyzantka 1942–1960, Warszawa 2006.
Motyka G., Wnuk R., Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947, Warszawa 1997.
Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. 1, Kampania wrześniowa, cz. 2–4, Londyn 1986.
Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu Bezpieczeństwa Publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944 – czerwiec 1945), wstęp S. Poleszak, wybór i opracowanie L. Pietrzak, S. Poleszak, R. Wnuk, M. Zajączkowski, Warszawa 2004.
Rozkaz Delegata Sił Zbrojnych na Kraj Nr 319 (Żyto), oprac. H. Rybicka, Warszawa 2004.
Siemaszko W., Siemaszko E., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, Warszawa 2000.
Tochman K.A., Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Zwierzyniec–Rzeszów 2007.
Turowski J., Historia OP 9 [w:] Armia Krajowa na środkowej i południowej Lubelszczyźnie i Podlasiu. Materiały z sesji naukowej KUL, 24–25 IX 1985, red. T. Strzembosz, Lublin 1993.
Wilkowski E., „Solidarność” na Ziemi Zamojskiej w latach 1980–1989, Chełm 2009.
Wnuk R., Konspiracja akowska i poakowska na Zamojszczyźnie od lipca 1945 do 1956 r., Lublin 1992.
Wnuk R., Lubelski Okręg AK-DSZ i WiN 1944–1947, Warszawa 2000.
Zajączkowski M., Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944, Lublin–Warszawa 2015.
Zamojszczyzna w okresie okupacji hitlerowskiej. Relacje wysiedlonych i partyzantów, opracowała Anna Glińska, Warszawa 1968.
Zarzycki P., Południowe Zgrupowanie Armii „Prusy” we wrześniu 1939 Roku, Warszawa 2001.
Z relacji dowódcy 3 dywizji piechoty Legionów, płk. Mariana Turkowskiego, o działaniach dywizji [w:] Wojna obronna Polski 1939 r. Wybór źródeł, Warszawa 1968.
ŹRÓDŁA
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy, Akta w sprawie przeciwko Kondracki Walenty i towarzysze (Śmiech Józef, Zająkała Edmund, Nalaszek Feliks, Orłowski Stanisław, Zawidzki Edward), IPN By 158/744-749; Akta osobowe Mieczysława Gidzgiera, IPN By 0122/834; Sprawa ewidencyjno-obserwacyjna kryptonim „Azja” przeciwko Józefowi Śmiechowi, IPN By 044/169; Akta śledztwa w sprawie nadużyć gospodarczych, prowadzonego przeciwko Walenty Kondracki i innym, IPN By 070/4245.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie: Kserokopie dokumentów Inspektoratu Zamojskiego AK ze zbiorów dr. Zygmunta Klukowskiego, IPN, Lu 142/1; Akta sprawy Józefa Śmiecha, Sr 141/47, IPN Lu 17/114, t. 1–6; Teczka personalna tajnego współpracownika pseudonim „Wicher”, „A” dotycząca Józefa Śmiecha, IPN Lu 00121/1; Warda Marian i inni, IPN Lu 02381, t. 1–4; Sprawa operacyjnego rozpracowania krypt. „Dystrybutor”, IPN Lu 0224/266/J.
Archiwum Komendy Obwodu Zamojskiego AK, Rozkaz inspektora w sprawach personalnych, 10 I 1943, awans na oficerów, w zb. Czesława Służewskiego „Baca”.
Archiwum Państwowe w Lublinie, Zespół AK-WiN, sygn. 103/II; Zespół AK-WiN, sygn. 87/I.
Przedsiębiorstwo Produkcyjne Handlowo Usługowe „Fart”. Zakład Składowania Akt w Inowrocławiu, teczka personalna Józefa Śmiecha, sygn. 516.
Informacje: Adamczyka Janusza, Białasiewicza Wojciecha, Gieysztora Jana, Szymańskiego Aleksandra.